KATARZYNA CZUPA
W dniach 19-20 listopada 2016 r. odbyło się szkolenie „Etyczne instrumenty finansowe w praktyce. Finanse muzułmańskie w działalności europejskich podmiotów komercyjnych” organizowane przez Islamic Research and Training Institute oraz Centrum Inicjatyw Międzynarodowych. Szkolenie prowadzili przedstawiciele organizatorów, a także Moody’s Investors Service (oddział w Londynie) a także CASE – Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych. Patronatu wydarzeniu udzieliła Konferencja Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce.
Szkolenie rozpoczęło się od panelu wprowadzającego podczas którego Katarzyna Sidło, Ekonomistka Polityczna CASE, przedstawiła główne zasady, które regulują transakcje gospodarcze zawierane przez podmioty przestrzegające prawa szariatu. Wśród zasad tych znajduje się przede wszystkim zakaz stosowania stopy procentowej w celu odniesienia korzyści. Wiąże się z tym nakaz partycypacji w ryzyku danego przedsięwzięcia, a więc konieczność ponoszenia zarówno zysków i strat jakie generuje. W finansach muzułmańskich konieczna jest również redukcja niepewności do minimum, oraz wynikający z tego zakaz spekulacji. Katarzyna Sidło wyjaśniła tło historyczne tych norm oraz ich obecne zastosowanie. Omówiła także mechanizm funkcjonowania podstawowych kontraktów, które regulowane są przez prawo muzułmańskie, a mianowicie musharaka, mudaraba, ijara, murabaha i salam.
Jako drugi wystąpił dr Muhamed Zulkhibri, przedstawiciel Islamic Research and Training Institute, który pracuje także na stanowisku starszego ekonomisty w Muzułmańskim Banku Rozwoju (instytucja z siedzibą w Arabii Saudyjskiej). Dr Zulkhibri wygłosił prezentację, która dotyczyła muzułmańskiego sektora bankowego. Przedstawił w jaki sposób kontrakty określone przez prawo szariatu stosowane są w sektorze bankowym tak, by mimo swej specyfiki zachowywał on funkcję podmiotu, który redystrybuuje kapitał w gospodarce. Omówił również strukturę bilansu oraz rachunku zysków i strat banków muzułmańskich. Wskazał, że depozyty udzielane są głównie w oparciu o instrument wadiach (rachunki bieżące) i mudaraba (rachunki inwestycyjne). Jak mówił, co do zasady w finansach muzułmańskich nie występują rachunki oszczędnościowe, które przynoszą posiadaczom przychód. Bank może jednak zdecydować się podzielić swoimi zyskami z klientami i dać im prezent w postaci środków pieniężnych. Drugiego dnia, dr Zulkhibri, omówił też regulacje dotyczące działalności banków muzułmańskich. Wskazał, że banki te mogą również działać w formie „muzułmańskich okienek”, które włączane są do oferty banków konwencjonalnych.
Przedstawicielka CIM, Katarzyna Czupa, przedstawiła uczestnikom instrumenty inwestycyjne dostępne w muzułmańskim sektorze inwestycyjnym. Jak wskazała, inwestorzy mogą ulokować swoje pieniądze w sukuk, czyli tzw. muzułmańskiej obligacji. Ekspertka CIM ds. Bliskiego Wschodu wyjaśniła, że w przeciwieństwie do swojego konwencjonalnego odpowiednika, instrument ten nie jest oparty o dług, ale o inwestycję. Sukuk to bowiem certyfikat inwestycyjny a nie obligacja. Wypłaty dla inwestorów nie mają formy odsetek, ale zysków generowanych przez dane aktywo. W muzułmańskim sektorze finansowym znaleźć możemy też fundusze inwestycyjne. Instrument ten jest tożsamy z funduszami konwencjonalnymi, bowiem mechanizm funkcjonowania funduszu jest zgodny z zasadami prawa szariatu, czyli partycypacji w ryzyku oraz zyskach i w stratach danego przedsięwzięcia. Jak wskazywała, zarówno sukuk, jak i fundusze muzułmańskie cieszą się rosnącą popularnością w Europie, a w szczególności w Wielkiej Brytanii i Luksemburgu.
Pierwszy dzień szkolenia zakończyła prezentacja, którą wygłosił Arif Bekiroglu, analityk Moody’s Investors Service, który na co dzień pracuje w Londynie. Omówił on kwestię ratingu banków muzułmańskich oraz emitowanych przez nie sukuk. Jak wskazywał, procedura nadawania ratingu podmiotom, które działają zgodnie z prawem szariatu w praktyce nie różni się od tej stosowanej w odniesieniu do podmiotów konwencjonalnych. Mówił, że dla agencji ratingowej najważniejszy jest ostateczny efekt działania instytucji, czyli jej zyskowność i możliwość terminowego regulowania swoich zobowiązań. To czy działa ona zgodnie z prawem szariatu, czy też w oparciu o zasady konwencjonalnego sektora nie ma znaczenia. Jak mówił, celem banku jest redystrybucja kapitału w gospodarce oraz generowanie zysku dla akcjonariuszy. Ten cel jest tożsamy dla banków zarówno muzułmańskich, jak i konwencjonalnych. Arif Bekiroglu wskazał, że w kwestii sukuk najważniejsze jest ustalenie schematu wzajemnych zobowiązań i wskazanie na kim ciązy ostateczna odpowiedzialność zaspokojenia ewentualnych roszczeń posiadaczy sukuk.
Drugiego dnia szkolenia prowadzący omówili kwestię zarządzania ryzykiem w finansach muzułmańskich. Dr Zulkhibri wskazał, że podmioty działające zgodnie z prawem szariatu muszą się zmierzyć z takimi samymi ryzykami jak podmioty konwencjonalne, a więc ryzykiem m.in. kredytowym, płynności, rynkowym i operacyjnym. Do tego ostatniego zalicza się również ryzyko niezgodności prowadzonych działań z prawem szariatu. Następnie Katarzyna Czupa omówiła szerzej problem ryzyka rynkowego. Jak wskazywała, pomimo zakazu spekulacji i nakazu redukcji niepewności do minimum, ryzyko rynkowe dotyka także podmioty muzułmańskie. W związku z zakazem stosowania konwencjonalnych instrumentów pochodnych, sektor muzułmański musiał opracować swoją wersję derywatów. Proces ten wciąż trwa, bowiem na dany moment uregulowana została kwestia swapów walutowych i stopy wzrostu oraz instrumentów typu forward.
Szkolenie cieszyło się wysoką frekwencją. Wzięli w nim udział przedstawiciele instytucji finansowych oraz świata nauki. Uczestnicy zaangażowali się w żywą dyskusję z prowadzącymi dopytując o szczegółowe kwestie dotyczące funkcjonowania muzułmańskiego sektora finansowego.
Przeczytaj też:
K. Czupa, Innowacje w finansach – jak Europa korzysta na finansach muzułmańskich
K. Sidło, (Wielki) powrót waqfs
H. Abdullah, Ład korporacyjny – jak podejście muzułmańskie może pomóc zachodnim korporacjom?
D. Klimowicz, Sekrety systemu bankowego w Iranie
K. Czupa, Let’s talk about Islamic finance. Facts that everybody should know
K. Czupa, City otwiera się na islamskie finanse
Katarzyna Czupa jest ekspertem Centrum Inicjatyw Międzynarodowych ds. Bliskiego Wschodu oraz koordynatorem projektu „Let’s talk about Islamic finance”. Obecnie pracuje jako młodszy analityk w firmie Analizy Online, gdzie zajmuje się analizą rynku funduszy inwestycyjnych. W okresie od kwietnia do listopada 2016 r. pracowała na stanowisku młodszego analityka w Domu Maklerskim Banku Zachodniego WBK, gdzie była odpowiedzialna za analizy rynkowe oraz wycenę spółek. W okresie od stycznia 2014 r. do kwietnia 2016 r. pracowała w CASE – Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych na stanowisku koordynatora ds. projektów oraz asystenta naukowego. Obecnie realizuje studia doktoranckie w Kolegium Ekonomiczno-Społecznym Szkoły Głównej Handlowej. Jest absolwentką kierunków finanse i rachunkowość (Szkoła Główna Handlowa) oraz stosunki międzynarodowe (Uniwersytet Warszawski). W 2013 roku otrzymała stypendium Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego za wybitne osiągnięcia naukowe.
