DOMINIKA KLIMOWICZ
(for English version scroll down)
Od lat Iran stanowi zagadkę dla zewnętrznych obserwatorów. Mowa tu nie tylko o polityce, ale również o sektorze finansowym. Niewielu wie, że kraj ten odegrał istotną rolę w kształtowaniu współczesnej bankowości muzułmańskiej. Irański sektor bankowy jest największym tego typu systemem na świecie – wartość aktywów muzułmańskich banków w Iranie wycenia się na 482 mld USD, co stanowi więcej niż aktywa Arabii Saudyjskiej, Zjednoczonych Emiratów Arabskich oraz Malezji łącznie (dane za Rząd Dubaju, 2014).
Jak to się robi w Iranie?
Irańska bankowość muzułmańska znacznie różni od rozwiązań obowiązujących w innych państwach. W Iranie zasady Islamu stosowane w odniesieniu do rynku finansowego interpretowane są w liberalny sposób, a bankowość muzułmańska cechuje się większą otwartością aniżeli systemy malezyjski i arabski. Ponadto prawo szariatu, czyli prawo muzułmańskie, reguluje całość operacji gospodarczych, a nie pojedyncze instrumenty finansowe czy transakcje, jak ma to miejsce w innych krajach (tam regulacje dotyczą głównie hazardu i spekulacji). Z tego względu Iran można uznać za lidera w budowaniu pełnego i spójnego systemu bankowości muzułmańskiej. Współczesna bankowość irańska ewoluowała wraz ze zmianami polityczno-gospodarczymi zachodzącymi w państwie. Z początku, ze względu na sekularny charakter państwa, irańskie banki były w pełni konwencjonalne. Gwałtowny rozwój systemu bankowego odnotowano w latach 60. i 70., co było wynikiem utworzenia Centralnego Banku Iranu w 1960 r. Jednakże po rewolucji islamskiej w 1979 roku, w wyniku której obalono monarchię i wprowadzono ustrój Islamskiej Republiki, banki zostały znacjonalizowane oraz poddane regułom szariatu.
Następnym krokiem było uchwalenie przez parlament Iranu ustawy o bankowości muzułmańskiej. Zgodnie z jej zapisami, banki mogą angażować się tylko w nieoprocentowane transakcje zgodne z prawem muzułmańskim. Wprowadzone regulacje nie wykluczają jednak możliwości czerpania zysków z inwestycji przez instytucje finansowe – banki mogą brać udział w transakcjach, których przedmiotem jest wymiana dóbr i usług, w zamian za udział w potencjalnym zysku. Tego typu działania prowadzone są z wykorzystaniem określonych kontraktów muzułmańskich. Obecnie w Iranie funkcjonuje pięć rodzajów banków: komercyjne banki państwowe, wyspecjalizowane banki państwowe, banki prywatne, banki użyczające kredytów nieoprocentowanych oraz quasi banki. Oprócz nich, istnieją także niebankowe instytucje kredytowe, które dzielą się na fundacje mikropożyczkowe oraz unie kredytowe.
Istotnym elementem funkcjonowania systemu jest państwowy nadzór nad instytucjami finansowymi, który kontroluje ich działalność pod kątem zgodności z prawem szariatu. Istotny jest również fakt, że sektor finansowy ma służyć realizacji polityki rozwojowej państwa i przyczyniać się do eliminacji takich problemów jak ubóstwo czy nierówności społeczne. Celem sektora bankowego jest również wspieranie dążeń Iranu do samowystarczalności finansowej. W związku z tym, produkty bankowe służą nie tylko osobom prywatnym, ale całej społeczności.
Co oferują banki muzułmańskie
Irańskie banki oferują szeroką gamę produktów finansowych skierowanych do klientów detalicznych i korporacyjnych. Najważniejsze z nich to: instrument oparty na podziale zysku (mudaraba); spółka partnerska (muszaraka); bezpośrednie inwestycje w sektor publiczny, nabywanie i odsprzedaż materiałów przemysłowych (murabaha); nabywanie dóbr od firm w celu sfinansowania ich działalności (salaf); transakcje oparte na pewnej formie prowizji (d?uala) oraz sprzedaż leasingowa.
Powyższe produkty mają stanowić zachętę do inwestycji oraz wspierać realizację średnich i dużych inwestycji. Służą one także jako narzędzie rządowej polityki promowania rozwoju sektorów o szczególnym znaczeniu gospodarczym. Chociaż banki są zobowiązane zapewnić określoną część kapitału w ramach wsparcia niektórych projektów, nie oznacza to, iż zyski z przedsięwzięcia będą dzielone w podobnej proporcji pomiędzy bank a dłużnika. Każdego roku Bank Centralny Iranu określa wysokość stopy zwrotu dla banku w każdym sektorze. Tym samym możliwe jest, iż na przykład w wypadku projektu inwestycyjnego, który realizowany jest w sektorze rolnym, 90 proc. kapitału będzie dostarczone przez bank, jednak otrzyma on jedynie 50 proc. zysku.
W swojej ofercie produktowej banki mają także instrumenty skierowane do mniej zamożnych klientów, zwłaszcza małych producentów, rolników i małych firm. Dla nich stworzono formę “dobroczynnej” pożyczki zwanej gharz al-hasaneh. Każdy irański bank zobowiązywany jest do przekazania części swoich zasobów finansowych w celu stworzenia wspólnego funduszu dla tych pożyczek. Z zasobów korzystają zarówno przedsiębiorcy, jak i klienci detaliczni. Pożyczka gharz al-hasaneh nie ma charakteru komercyjnego – brak w niej dodatkowych opłat i nie przynosi żadnych zysków bankowi. Klienci muszą zapłacić jedynie roczną opłatę manipulacyjną w wysokości 1,5 proc. dla firm oraz 1 proc. dla prywatnych pożyczkobiorców. W przypadku przedsiębiorstw, pożyczka musi być spłacona w ciągu 5 lat od momentu jej zaciągnięcia. Jeżeli chodzi o klientów detalicznych okres ten wynosi rok.
Wyboista droga do lepszej przyszłości…?
Uważa się, że po zniesieniu sankcji międzynarodowych w 2016 r. należy spodziewać się jeszcze bardziej dynamicznego rozwoju tego sektora. Jednakże, pomimo zróżnicowanej oferty produktów oraz dużego rynku wewnętrznego, irańskie banki stoją także przed ważnymi wyzwaniami. Najważniejszym zagrożeniem są opóźnienia w spłacie pożyczek, które skutkują zmniejszeniem płynności finansowej banków i mogą doprowadzić do destabilizacji systemu bankowego. Pomimo tego, dynamiczny rozwój irańskiej bankowości muzułmańskiej w ostatniej dekadzie pokazuje, iż ten rynek ma ogromny potencjał. Dla usprawnienia jego funkcjonowania potrzebny jest przede wszystkim większy nadzór nad całym systemem, dzięki któremu będzie możliwe zrozumienie zagrożeń, stojących na przeszkodzie do zrównoważonego rozwoju tego sektora. Potencjalny sukces Iranu w zakresie wprowadzania efektywnego systemu bankowości muzułmańskiej stanowić może inspirację dla innych państw, poszukujących obecnie alternatywy dla bankowości konwencjonalnej. Dlatego w najbliższym czasie należy bacznie przyglądać się irańskiej „bankowej zagadce”.
The great mystery of banking in Iran
English version
For many years Iran has been a great mystery to the outside observers, also in the field of financial sector and banking services. However, Iranian role in shaping the face of modern non-conventional banking should not be overlooked. Banking system in Iran is the biggest Sharia compliant one in the world – the value of its Islamic assets amounts to 482bln dollars, which is more than Saudi Arabia, UAE and Malaysia’s combined (data from Dubai Government, 2014).
The Iranian way
Apart from its size, Iran’s banking system is exceptional also due to the fact that it follows perhaps the most liberal interpretation of Islam in relation to financial aspects (in terms of Sharia compliance the Iranian rules are even more lenient than those in Malaysia, and definitely less strict that those in the GCC countries). Furthermore, Iranian banking (alongside Pakistani) is unique in a sense that all banking activities must comply with Sharia law whereas in other countries with Islamic banking sectors, Islamic law is introduced into the legislative system in the form of specific requirements, mostly in relation to gambling and speculation. Hence, the country aspires to a position of a leader in building full and comprehensive Islamic banking system.
As the Iran’s political system evolved, so has its financial sector. At the beginning, it was entirely conventional since the state was secular. The establishment of the Central Bank of Iran in 1960s greatly contributed to the development of the system. Yet, after the 1979 revolution that resulted in the creation of the Islamic Republic, the banking system was nationalized and made Sharia compliant in all aspects.
Later on, the Islamic Banking law of Iran was passed by the Iranian Parliament. According to its provisions, banks are allowed to engage only in interest-free Islamic transactions. However, this rule does not preclude financial institutions from profiting from their investment activities – banks can participate in transactions which involve exchange of goods and services in return for a share of the assumed profit. Such transactions are performed with use of specific Islamic contracts. Currently there are five types of banks that operate in Iran: state-owned commercial banks, state-owned specialized banks, private banks, interest-free lending banks and quasi banks. In addition, there are also non-bank credit institutions composed of microfinance charities and credit unions.
All these institutions are subjects to the supervision based on the Islamic law and should realize a broader state policy of economic development, as well as contribute to the elimination of poverty and attainment of national self-sufficiency. Hence, products need to serve both the individual clients and the community.
What is on offer
Iranian Islamic banking offers wide range of financial products addressed both to retail and corporate customers, including profit-sharing instrument (mudaraba); partnership in the form of joint ventures (musharaka); direct investment in the public sector, purchase and reselling of industrial materials (murabaha); purchase of goods from enterprises in order to provide them with capital (salaf); transaction based on a commision (juala), and lease-purchase.
Serving as an incentive and assisting tool for the medium and big scale investment, these products are also used by the government in order to prioritize different sectors important for economic development. Although banks are obliged to provide a given proportion of the capital to some projects, it does not necessarily mean that the profits are to be shared in the same proportions. The Central Bank of Iran determines the ratio of the banks’ profits in each sector, therefore is it possible that in an agricultural project 90 percent of the capital may be provided by the bank, while only 50 percent of the profits are agreed to be paid back.
Less affluent customers, especially small producers, farmers and small-scale businesses often use a benevolent loan called gharz al-hasaneh. Every Iranian bank is required to provide a certain portion of its financial resources for the common cause. The resources are distributed in the form of loans that serve the interests of both entrepreneurs and private entities. This activity does not have a commercial character (the loan is almost free of charge) and does not bring a profit to the bank. Customers have to pay only a yearly fee – 1.5 per cent for services for the business entities and 1 per cent for private ones. Loans granted to companies must be repaid within five years, while those given to retail customer are supposed to be paid within one year.
Rocky road to a better future…?
It is expected that once sanctions are finally lifted in 2016, the sector will grow rapidly. Nevertheless, despite the variety of different banking products and big internal market, Iranian banks face some challenges. The most important threat is related to delayed repayments of the loans. As a result, the banking system faces a risk of destabilization. However, an undeniable boom in Islamic banking in Iran in the last decade shows the enormous potential of the market. Greater supervision of the system can help in identification of the key risks, as well as major opportunities that would help in sustainable development of the sector. Potential Iranian success in terms of a full state-managed banking system could serve as a model for other countries which are already seeking an alternative to conventional banking. Therefore, we should keep a close eye on the “Iranian mystery” during the course of the next years.
Przeczytaj też:
D. Klimowicz, Porozumienie nuklearne z Wiednia sukcesem ramadanowych modlitw
J. Cytryńska, Prezydentura Rowhaniego – perspektywa rewizji irańskiej polityki?
K. Czupa, Let’s talk about Islamic finance. Facts that everybody should know
K. Czupa, City otwiera się na islamskie finanse
K. Sidło, The use and abuse of Islamic financial instruments – the case of kafala
