Domknięta Europa

MARTA MAKOWSKA, Program Europejski

Swobodny przepływ osób w granicach Unii Europejskiej jest jedną z podstawowych zasad rynku wewnętrznego, którego gwarantem są przede wszystkim traktaty oraz Układ z Schengen. Prawo, które dla milionów obywateli konstruuje istotę wspólnej Europy, dla wielu jest jednak przekleństwem, które w ekstremalnych przypadkach przyczynia się do zagrożenia życia.

Na początku października u wybrzeży Lampedusy (należąca do Włoch wyspa leżąca na Morzu Śródziemnym pomiędzy Tunezją a Maltą) miała miejsce tragedia, która stanowi zaledwie wierzchołek góry lodowej problemów związanych z kontrolą granic zewnętrznych Unii Europejskiej. Tym razem tragedię wywołało utonięcie przeładowanego statku, na pokładzie którego znajdowali się imigranci próbujący nielegalnie przedostać się przez Morze Śródziemne z wybrzeży Afryki. Jak podają międzynarodowe źródła, śmierć poniosło blisko 360 osób pochodzących głównie z Syrii, Erytrei oraz Palestyny.

W ciągu ostatnich dwudziestu lat na samym tylko akwenie Morza Śródziemnego zginęło około 25 000 imigrantów. Pomimo istnienia rozmaitych programów oraz instytucji dedykowanych sprawom zewnętrznych granic UE, wciąż brakuje spójnej polityki, która by trafnie adresowała najważniejsze problemy ogólnoeuropejskie w tym zakresie. Jedną z palących kwestii jest na pewno ulepszenie obecnie funkcjonujących rozwiązań prawnych. W ramach regulacji zwanej Dublin II imigranci wkraczający do strefy Schengen maja obowiązek ubiegać się o wizę (lub azyl) w państwie, do którego dotarli. W praktyce oznacza to, że unijne kraje położone na obrzeżach (w szczególności kraje południa Europy) muszą przyjąć wielokrotnie większą liczbę osób aplikujących o możliwość pobytu wewnątrz Schengen.

Tragedia u wybrzeży Lampedusy nie doprowadzi na razie (jeśli kiedykolwiek) do rewolucyjnych kroków w dziedzinie polityki migracyjnej. Ministrowie spraw wewnętrznych poszczególnych państw UE są dalecy od osiągnięcia kompromisu na poziomie ponadnarodowym, co w połączeniu z brakiem chęci do scedowania swoich uprawnień w dziedzinie kontroli granic jakiejkolwiek instytucji nie rokuje dobrze na przyszłość. Patowa sytuacja skutkuje więc szeregiem tymczasowych i krótkowzrocznych propozycji, wśród których znajdują się wzmożone patrole morskie przechwytujące nielegalne statki przewożące migrantów. Wciąż jednak brakuje propozycji, co z przechwyconymi jednostkami zrobić, aby nie skazywać znajdujących się na nich uciekinierów na pewną śmierć w ich ojczystych krajach.

Nie ma wątpliwości, że utworzenie strefy Schengen było ważnym punktem na mapie procesu integracji Europy. Ceną wewnętrznego bezpieczeństwa nie może być jednak szczelne zamknięcie zewnętrznych granic dla uchodźców przybywających z krajów pogrążonych w wojnie. Niesmacznym paradoksem jest, co podkreśla wielu ekspertów, fakt, że Unia (lub państwa doń należące) nierzadko działa aktywnie politycznie, militarnie, a także za pośrednictwem pomocy humanitarnej w regionie Afryki i Bliskiego Wschodu, jednocześnie zamykając się na przyjęcie obywateli tych krajów do siebie. Coraz częściej środowiska walczące na rzecz uchodźców podkreślają, że zarówno ogromne budżety takich organizacji jak Frontex (Europejska Agencja Zarządzania Współpracą Operacyjną na Granicach Zewnętrznych Państw Członkowskich Unii Europejskiej), który w roku 2012 wyniósł około 86 milionów euro, jak i potencjał prawny, społeczny oraz infrastrukturalny tkwiący w 28 demokratycznych państwach Unii Europejskiej, mogłyby być wykorzystane sensowniej w służbie potrzebujących ofiar wojen domowych w najbliższym sąsiedztwie.

Na nieszczęście imigrantów, temat napływu ludności z Afryki wykorzystywany jest od lat w polityce wewnętrznej Francji, Włoch czy Hiszpanii w taki sposób, aby za pomocą powierzchownych informacji oraz licznych stereotypów wzbudzić w obywatelach poczucie zagrożenia oraz iluzję, że może zostać ono zażegnane jedynie przez restrykcyjną politykę. Niestety nie wychodząc poza dotychczasowe schematy, Europa nigdy nie zdoła zapobiec tragediom pokroju tej, która miała niedawno miejsce w okolicach Lampedusy.

Marta Makowska – Ekspertka CIM ds. Europejskich

Przeczytaj również:

• M. Makowska, Migracja w Unii Europejskiej – kilka przykładów w dobie kryzysu
• P. Sopoćko, Demokracja w strachu
• M. Makowska, Bunt mas. Wielka Brytania bezradnie rozkłada ręce!
• Z. Bartol, W poszukiwaniu francuskiej multikulturowości
• M. Makowska, Kto się boi wielokulturowej Europy?