Awatar, książę, technokrata… Kto walczy o Praski Zamek?

GRZEGORZ SOJKA*

Pierwsze w historii bezpośrednie wybory prezydenta Republiki Czeskiej odbędą się 12 i 13 stycznia 2013 roku. Dziewięcioro kandydatów nie walczy już co prawda o legendarny „kamienny tron”, otoczony w wieku IX w.  przez pierwszego znanego księcia Czech, Borzywoja, zamkiem, który po dziś jest siedzibą najwyższego przedstawiciela Czechów. Nie obawiają się, że za zwycięstwo zapłacą życiem, jak patron Czech, i zarazem Katedry Wawelskiej, św. Wacław. Co najwyżej mogą się stać ofiarą „kulkowego zamachu” jak obecny prezydent Václav Klaus. Celem niniejszego artykułu jest krótkie przedstawienie kandydatów i kolorytu czeskich wyborów. 

Ponieważ są to pierwsze bezpośrednie wybory, a spora ilość osób deklarujących chęć wzięcia udziału w głosowaniu jest jeszcze niezdecydowana, trudno o wiarygodne przewidywania wyników. Faworytami mediów i sondaży są Miloš Zeman i Jan Fischer. Zeman, aktywny w polityce od Aksamitnej Rewolucji, był twórcą sukcesów Czeskiej Partii Socjaldemokratycznej (ČSSD). Jako jej przywódca był współtwórcą tzw. umowy opozycyjnej, dzięki, której zajmował w latach 1998-2002 stanowisko premiera Republiki Czeskiej. W 2003 r. po niespodziewanej porażce z Václavem Klausem w parlamentarnych wyborach prezydenckich (wtedy ČSSD znajdowało się u władzy) wycofał się z życia publicznego. Następnie w wyniku sporu z nowymi partyjnymi liderami zrezygnował z członkostwa w partii. W 2009 r. wrócił na scenę polityczną z nowym ugrupowaniem: Partią Praw Obywateli – Zemanowcy, która jednak w wyborach do parlamentu w 2010 nie odniosła sukcesu.

Mocną stroną Zemana jest jego charyzma oraz fakt, że należy do najbardziej znanych czeskich polityków. Z drugiej strony jego „polityczność” może mu zaszkodzić. Jest kojarzony z aferami, niejasnym finansowaniem oraz wspomnianą wcześniej „umową opozycyjną”. Polegała ona na wspieraniu mniejszościowego rządu (np. przez opuszczania parlamentu w kluczowych głosowaniach) przez główną partię opozycyjną – Obywatelską Partię Demokratyczną (ODS). Najciekawszym i najbardziej kuriozalnym z politologicznego punktu widzenia był punkt umowy, w której ODS zrezygnował z prawa zgłoszenia wotum nieufności, co jest podstawowym atrybutem opozycji. Umowa została zawiązana, ponieważ oba główne ugrupowania czeskiej sceny politycznej usiłowały stworzyć system dwupartyjny. Próba uchwalenia prawa wyborczego, korzystnego dla dużych partii została jednak zablokowana przez Sąd Konstytucyjny, niwecząc plany ODS i ČSSD. Z tego powodu Zeman jest kojarzony z próbą „zawłaszczenia” polityki przez najsilniejsze partie.

Jego głównym oponentem jest Jan Fisher, długoletni pracownik, a następnie przewodniczący czechosłowackiego i czeskiego Urzędu Statystycznego, znany przede wszystkim jako premier rządu fachowców w latach 2009-2010. Jego mocną stroną jest apolityczność oraz wsparcie biznesu (np. Tomáš Chrenek jeden z najbogatszych czeskich przedsiębiorców darował mu na kampanię 14 mln CZK – około 2,3 mln PLN – to jest przeszło dwa razy więcej niż zgromadził Zeman). Z drugiej strony jest krytykowany za członkostwo w Komunistycznej Partii Czechosłowacji w latach 1980- 1989, które ułatwiło mu zrobienie kariery w Urzędzie Statystycznym. Osobliwy przejaw tej krytyki można zaobserwować na jego transparentnym koncie bankowym. Przelewając na konto symbolicznego jednego halerza (0,162 polskiego grosza) można zawrzeć w opisie transakcji dosadne słowa krytyki. Jego słabym punktem jest brak charyzmy i sztuczność (w Internecie krąży klip wideo z początku jego kampanii, nazwany na Youtube „najbardziej żenującym klipem wszystkich czasów”). Spoty wyborcze obu głównych kandydatów są w zachodnim stylu:

Zeman

[youtube=http://www.youtube.com/watch?v=rz1FgsSFGKo]

Fischer

[youtube=http://www.youtube.com/watch?v=WqnDrmjVm_Q]

Interesującymi i ważnymi uczestnikami kampanii są niezależni kandydaci obywatelscy, wywodzący się z kręgów artystycznych i kulturalnych: Táňa Fischerová i Vladimír Franz. Nie są związani z żadnym ugrupowaniem politycznym. Dysponują skromnymi środkami finansowymi opartymi jedynie na datkach od pojedynczych osób. W swojej kampanii bazują na aktywności obywateli, którzy ich wspierają, a nie na działaniach marketingowych np. w postaci bilbordów. Postulują powrót wartości moralnych do polityki. Táňa Fischerová jest aktorką teatralną pochodzącą z artystycznej rodzinny, była prześladowana przez komunistyczny reżim. Obecnie działaczka obywatelska, przewodniczącą Kluczowego Ruchu, nawołującego do powrotu do ideałów oraz starającego się przynieść alternatywne poglądy na współczesne społeczeństwo, ekonomie i politykę.

[youtube=http://www.youtube.com/watch?v=IPB-wlUiN-Y]

Vladimír Franz, z wykształcenia prawnik, nigdy jednak nie praktykował zawodu. Kompozytor, pedagog, profesor wyższych szkół artystycznych. Jest wytatuowany na całym ciele, przez co zyskał przydomek „Awatar.”

[youtube=http://www.youtube.com/watch?v=cWg3dJaIVvM]

Szczególnie popularny wśród młodzieży (zdecydowanie zwyciężył w wyborach zorganizowanych dla uczniów szkół średnich) oraz w intrenecie.

Kolejnym interesującym kandydatem jest Karel Schwarzenberg, obecny minister spraw zagranicznych, przewodniczący partii TOP 09 oraz autentyczny książę. Od 1979 r. jest głową sławnego, znanego od średniowiecza rodu Schwarzenbergów (do tego rodu należał m.in. zamek w Českim Krumlovie, wpisanym na Lista Światowego Dziedzictwa UNESCO czy Pałac Szwarcenbergów znajdujący się przed Praskim Zamkiem). Po przewrocie komunistycznym w 1948 roku musiał emigrować z Czechosłowacji. W latach 1984-1990 przewodniczący Międzynarodowej Helsińskiej Federacji na rzecz Praw Człowieka, następnie w latach 1990-1992 kanclerz Prezydenta Czechosłowacji Václava Havela. Jego mocną stroną jest międzynarodowe uznanie, poczucie humoru, luz oraz poparcie znanych osobistości. Dalszą grupę kandydatów tworzą kandydaci dominujących partii po Aksamitnej Rewolucji: ODS, ČSSD i Unii Chrześcijańskich Demokratów – Czechosłowacka Partia Ludowa (KDU-ČSL).

[youtube=http://www.youtube.com/watch?v=TtP7e8uDZcU]

Přemysl Sobotka (ODS) – lekarz, aktywny w polityce od Aksamitnej Rewolucji. Od 1996 jest senatorem z ramienia ODS (w latach 2004-2010 przewodniczący a obecnie wiceprzewodniczący tej izby). Jego spot wyborczy jest typowy dla partii prawicowych w postkomunistycznych państwach.

[youtube=http://www.youtube.com/watch?NR=1&v=KwNJ-4AS8LQ&feature=endscreen]

Jiří Dienstbier (ČSSD) natomiat to energiczny, lewicowy polityk młodego pokolenia. Syn czeskiego dysydenta, polityka i pierwszego po-komunistycznego ministra spraw zagranicznych Czechosłowacji Jiřígo Dienstbiera. Prawnik, od młodości zaangażowany w politykę, obecnie senator i wiceprzewodniczący ČSSD.

[youtube=http://www.youtube.com/watch?v=YCv-pRsvOwc]

Zuzana Roithová, lekarka, współzałożycielka Obywatelskiego Forum Medyków i Stowarzyszania Szpitali. W 1998 roku została ministrem zdrowia oraz senatorką. Od 1999 r. członkini KDU-ČSL (w latach 2001-2003 wiceprzewodnicząca tej partii). W 2004 i 2009 została wybrana do Parlamentu Europejskiego. W spocie wyborczym odwołuje się do swojego zawodu.

[youtube=http://www.youtube.com/watch?v=je55woxk_4w]

Ostatnim kandydatem pozostałym do omówienia jest przewodnicząca niewielkiej partii SUVERENITA (suwerenność) Jana Bobošíková. W latach dziewięćdziesiątych stała się znaną dziennikarką i prezenterką telewizyjną, radiową i prasową (była m.in. redaktorem naczelnym działu wiadomości Czeskiej Telewizji). Od 2004 r. aktywna w polityce, w tym roku była wybrana do Parlamentu Europejskiego z ruchu Niezawiśli. W 2008 r. Komunistyczna Partia Czech i Moraw (KSČM) zgłosiła jej kandydaturę na Prezydenta Republiki Czeskiej. Bez sukcesów kandydowała także w wyborach do Parlamentu Europejskiego, Senatu i Izby Poselskiej oraz na Burmistrza Pragi. Posiada jasne sprecyzowane poglądy eurosceptyczne, co można zaobserwować w jej spocie wyborczym.

[youtube=http://www.youtube.com/watch?v=p_sKBp6V1D8]

Warto zwrócić uwagę na obowiązkowe tzw. transparentne konta, na których księgowane są wszystkie wpływy i wydatki kandydatów. Największym „budżetem” wyborczym dysponują: Schwarzenberg (ponad 23 mln CZK) i Fischer (prawie 21 mln CZK), następny jest Dienstbier (ponad 16 mln CZK). Sumę 6,5 mln CZK przekroczyli Zeman i Sobotka. Pozostali kandydaci dysponują zdecydowanie skromniejszymi środkami, jedynie Roithová, zgromadziła więcej niż 0,5 mln CZK (konta: Franz, Bobošíková, Fischerová).

W najbliższy piątek i sobotę spośród dziewięciorga kandydatów Czesi po raz pierwszy będą bezpośrednio wybierać swojego prezydenta. Aby wyłonić zwycięzcę prawdopodobnie będzie potrzebna druga tura wyborów, która odbędzie się dwa tygodnie później z udziałem dwóch kandydatów z największą ilością głosów.

---

* Grzegorz Sojka – Jeden z założycieli, a obecnie współpracownik Centrum Inicjatyw Międzynarodowych. Student V roku politologii w Instytucie Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych UJ. Stypendysta programu Erasmus na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu Karola. Stypendysta Fundacji Przedsiębiorczości. Członek Koła Studentów Stosunków Międzynarodowych UJ i Koła Naukowego Slawistów UJ. Pochodzi z Wisły-perły Beskidów, czechofil i miłośnik wycieczek rowerowych. Do jego zainteresowań należą:  Republika Czeska, konflikt w byłej Jugosławii oraz wybrane aspekty historii XX wieku (z naciskiem na II wojnę światową).

---

Przeczytaj też:

• P. Wojciechowska, Razem, a jednak osobno – Czechy i Słowacja dwadzieścia lat po “rozwodzie”