Ukraina po wyborach

JAKUB BRZESZCZAK*

W cieniu ostatnich wyborów prezydenckich w USA, które przyciągały uwagę światowych mediów, Ukraina wybierała przedstawicieli do nowego parlamentu. Największą reprezentację – 30 % głosów – zdobyła Partia Regionów Wiktora Janukowycza. Na drugim miejscu uplasował się blok opozycyjny Julii Tymoszenko Batkiwszczyna (czyli „Ojczyzna”) z wynikiem 25,54%. Trzecie miejsce (13,96 %) zajęło ugrupowanie Witalija Kliczki UDAR – nazwa partii w języku ukraińskim znaczy „cios”, choć samo UDAR to akronim od „Ukraiński Sojusz dla Reform”. W Radzie najwyższej zasiądą również deputowani Komunistycznej Partii Ukrainy (13,18 %) oraz skrajnie nacjonalistycznej „Swobody” (10,44 %) . Wybory miały miejsce 28 października, ale przez długi czas kierowano się wynikami wstępnymi, oficjalne ogłoszono po ponad dwutygodniowym opóźnieniu. Na Ukrainie ordynacja wyborcza jest podwójna – połowę posłów wybiera się głosując na listy partyjne, a połowę w okręgach jednomandatowych. I to właśnie w tych ostatnich Centralna Komisja Wyborcza miała problem z podliczeniem wszystkich głosów. W pięciu z nich, gdzie dopatrzono się oszustw wyborczych, CKW zarządziła ponowne głosowanie.

Przebieg wyborów parlamentarnych

Po „Pomarańczowej Rewolucji”, w latach 2005-2010, Ukrainą rządzili dzisiejsi opozycjoniści. Podczas rządów ich obóz skompromitował się wieloma sporami wewnętrznymi, a jego członkowie podzielili się na inne partie. Część z nich przeszła pod sztandar Partii Regionów (PR) Wiktora Janukowycza. Po wygranych wyborach prezydenckich w 2010 roku przez tego ostatniego, PR zaczęła ponownie przejmować władzę. Ten proces przypieczętowało, w tym samym roku, objęcie teki premiera przez Mykołę Azarowa, członka PR oraz ostatniego premiera PR przed „Pomarańczową Rewolucją”. Na razie wszystko wskazuje na to, że będzie on mógł zachować stanowisko aż do następnych wyborów.

Do tej pory Ukrainą rządziła koalicja regionalistów i komunistów. Rozmowy w sprawie wznowienia współpracy w nowym parlamencie zostały już podjęte. Jako alternatywę dla rządów partii Janukowycza wyborcy postrzegali głównie ugrupowanie Tymoszenko – Batkiwszczyna, ale i to może się wkrótce zmienić. W siłę rośnie partia UDAR Witalija Kliczki. Partia zdobyła czterdzieści mandatów deputowanych i będzie trzecią siłą w parlamencie. Opowiada się za kursem prodemokratycznym i prozachodnim, do tej pory odmawiała współpracy z PR i komunistami. Najmniej głosów zdobyła radykalna partia nacjonalistów „Swoboda”, która przed ogłoszeniem wyników podpisała wstępną umowę koalicyjną z ugrupowaniem Tymoszenko.

Oszustwa, które miały miejsce podczas liczenia głosów, nie były zbyt znaczące i nie osiągnęły takiej skali jak np. na Białorusi czy w Rosji. Nad prawidłowym przebiegiem wyborów czuwało około dwóch tysięcy obserwatorów, a w lokalach wyborczych ustawiono kamery internetowe. Nieuczciwi politycy musieli uciekać się do innego rodzaju przekrętów wyborczych i oszustw, aby podnieść wyniki swojego ugrupowania, m.in. do adminresursu, czyli wykorzystywania zasobów jakie daje władza. Obserwatorzy OBWE stwierdzili, że w niektórych aspektach obecne wybory świadczą o regresie demokracji w tym kraju. Zwrócili oni m.in. uwagę na brak przejrzystości finansowania kampanii wyborczych, znikające karty do głosowania, pojawianie się nowych, już podpisanych oraz zakłócenia w pracy komisji wyborczych. Doszło do wielu innych nadużyć ze strony kandydatów wszystkich partii, jednak najczęściej były one udziałem członków Partii Regionów. Polityk ugrupowania Tymoszenko, Andrij Szkil, szacuje, że wszystkie metody użyte przez PR mogły dodać do jej wyniku 6 punktów procentowych. Analityk „Nowej Europy Wschodniej” Tadeusz Iwański wskazuje, że może to być nawet 10 procent[1]. Czyli mniej więcej tyle, o ile PR wyprzedziła Batkiwszczynę (różnica niecałych 5% głosów).

Szczególnie częste były oszustwa w okręgach jednomandatowych. Odnotowano też wiele nadużyć administracji pozostającej w rękach PR. Zdarzały się przypadki, kiedy ludziom płacono za głos, a czasem wożono ich cały dzień od jednego lokalu do drugiego, każąc głosować na podstawie fałszywych dokumentów. Obecne władze wykorzystały również przewagę w mediach, w których występowali częściej niż politycy opozycji. To tylko niektóre z przypadków nadużyć, a ich lista jest długa.

Pozostaje pytanie jak oszustwa wyborcze wpłyną na dalsze życie polityczne na Ukrainie. Politycy partii opozycyjnych grożą złożeniem sprawy do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Protesty, które niedawno miały miejsce przed Centralną Komisją Wyborczą zgromadziły ponad tysiąc osób. Jednak na zryw w stylu „Pomarańczowej Rewolucji” nie ma co liczyć. Pewną nadzieję mogą wzbudzać zapowiedzi opozycji o nieprzyjęciu mandatów poselskich. Akcja ta może zwrócić uwagę społeczeństwa na oszustwa wyborcze. Wiele będzie zależeć od reakcji Partii Regionów.

Wybory i co dalej?

Wybory niewiele zmienią. Obecna władza będzie się umacniać. Prawdopodobnie zacznie od budowania w parlamencie większości potrzebnej do zmiany konstytucji. Może jej się to udać dzięki obecności czterdziestu czterech posłów niezrzeszonych w ukraińskim parlamencie – Radzie Najwyższej. Będzie jej to potrzebne do przegłosowania zmiany o wybieraniu prezydenta przez parlament, a nie przez ogół obywateli. Takie rozwiązanie pomogłoby Janukowyczowi utrzymać stanowisko, ponieważ w społeczeństwie jego popularność maleje.

Nowy – stary rząd będzie musiał stawić czoła problemom gospodarczym. Na Ukrainie przewiduje się wzrost cen żywności oraz benzyny. Prognozowany wzrost gospodarczy to 1% – zmniejszył się niedawno z 2,5 %. Na pokrycie długu zagranicznego konieczna może się okazać kolejna pożyczka z MFW. Aby ją dostać, rząd ukraiński musiałby zdecydować się na bolesne cięcia wydatków.

Nie zmieni się polityka zagraniczna Ukrainy. Stosunki polsko – ukraińskie pozostaną nadal takie same, a z deklaracji o strategicznym partnerstwie raczej nic konkretnego nie wyniknie. Polska najprawdopodobniej wesprze Ukrainę w staraniach o uznanie wyników wyborów na arenie międzynarodowej oraz w staraniach o podpisanie Umowy Stowarzyszeniowej z Unią Europejską. W grudniu tego roku miał odbyć się szczyt UE – Ukraina. Uczestnicy spotkania mieli poruszyć kwestię umowy, jednak szczyt została odwołany, jak podała strona unijna „z przyczyn technicznych”. Brak porozumienia w tej sprawie i ciągłe jego odwlekanie, czego powodem jest między innymi uwięzienie Julii Tymoszenko, pcha Ukrainę w stronę Rosjan.

Rząd Federacji Rosyjskiej tylko czeka na możliwość realizacji swoich interesów na terenie Ukrainy, takich jak przejęcie monopolu na dostawy energii czy promowanie rodzimego biznesu. Kijów próbuje zmniejszyć uzależnienie od dostaw gazu z Rosji, sprzedając prawa zachodnim koncernom do wydobywania surowców energetycznych na ich terytorium, m.in. gazu łupkowego lub ropy naftowej na Morzu Czarnym.

Niezbyt korzystne dla demokracji na Ukrainie są wyniki wyborów w Stanach Zjednoczonych. Administracja B. Obamy preferuje ograniczać aktywność Stanów Zjednoczonych w rejonie Europy Wschodniej, pozostawiając Rosjanom pole do działania. Dzięki takiej polityce, Amerykanie mogą skupić się na regionie Azji i Pacyfiku oraz na sytuacji wewnętrznej. Mogą też liczyć na niewielkie poparcie ze strony Rosji w razie konfliktu z innymi państwami .

Partia Regionów deklaruje kurs proeuropejski, jednocześnie uwzględniając Rosję jako ważnego partnera. Przebieg i wynik ostatnich wyborów oddalają jednak Ukrainę od Europy. UE postawiła Ukrainie trzy warunki, jakie musi spełnić, aby została zawarta umowa stowarzyszeniowa. Jednym z nich było przeprowadzenie wolnych, uczciwych i demokratycznych wyborów, co niestety się nie udało. Ukraina zmierza raczej w kierunku typowego państwa postsowieckiego z systemem podobnym do kazachskiego.

Wnioski

Wybory parlamentarne przyczynią się do zachowania status quo w sprawach wewnętrznych jak i zewnętrznych Ukrainy. Ugrupowanie Wiktora Janukowycza dostanie kolejną szansę na umocnienie swojej władzy. Jarosław Hrycak, ukraiński historyk, w wywiadzie udzielonym magazynowi „Nowa Europa Wschodnia” podkreśla jednak, że wynik wyborów świadczy o tym, że „gra wciąż się toczy” . Trudności gospodarcze lub jakiekolwiek inne kłopoty rządu Partii Regionów mogą w następnych wyborach wynieść do władzy opozycję. Jednak jeśli Ukraińcy nie zorientują się w porę, co dzieje się z ich krajem, mogą na długie dekady zaprzepaścić szanse na zbudowanie demokracji.

[1] Tadeusz Iwański, Kronika i komentarze: Ukraina, Nowa Europa Wschodnia, nr 6 (XXVI), Wrocław 2012, str. 17

---

*Jakub Brzeszczak –  współpracownik CIM,  student stosunków międzynarodowych na Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie (specjalność – Studia Wschodnie). Członek koła naukowego „Homo Politicus”. Interesuje się polityką wschodnią, krajami Partnerstwa Wschodniego.

---

Przeczytaj też:

• Anita Sęk, Co z tą Ukrainą?
• Anita Sęk, EPS – Europejski PROBLEM Sąsiedztwa