ACTA z szerszej perspektywy

PIOTR SZAFRUGA, Program Wolnościowy

ACTA można rozpatrywać na gruncie własności intelektualnej, jawności procesu negocjowania umowy, wpływów grup lobbingowych, praw człowieka czy wolności słowa. Ale można też zapytać czym tak właściwie, w świetle praw autorskich, jest własność? A na koniec można się pokusić o spojrzenie na ACTA, jako na kolejną z wielu prób wprowadzenia rzeczywistej kontroli internetu i zakresu możliwości wykorzystywania komputerów.

W dzisiejszym świecie większość ludzi przyjmuje prawo autorskie jako naturalne i traktuje na równi z własnością rzeczy materialnych. Warto jednak  wiedzieć, że zostało wymyślone przez cenzorów. Jak pisze Karl Fogel, powstanie prawa autorskiego było efektem prywatyzacji rządowej cenzury w szesnastowiecznej Anglii.

Wprowadzenie prasy drukarskiej spowodowało skokowy wzrost dostępności informacji. To, co cieszyło autorów niepokoiło władze, które straciły przez to zdolność kontrolowania treści drukowanych tekstów. W efekcie rząd Anglii ustanowił cech cenzorów („Londyńskie Zrzeszenie Sprzedawców Papieru”), który w zamian za kontrolowanie tego co jest drukowane, otrzymał monopol na sprzedaż wszystkich druków w Anglii.

Wraz z rozluźnieniem cenzury pod koniec XVII wieku rząd pozwolił na wygaśniecie monopoli. Cenzorzy – zagrożeni utratą źródeł dochodu, postanowili wykorzystać fakt, że koszty rozpowszechniania dzieł wymuszały na autorach współpracę z wydawcami. Członkowie Stowarzyszenia zaprezentowali nowatorski wówczas pogląd, że autorzy posiadają naturalne i przyrodzone prawo do tego, co piszą, a takie prawo może być przekazywane innym stronom w drodze umowy, tak samo jak inne formy własności.

Dzięki przypisaniu prawa autorskiego twórcom, sprzedawcom udało się uniknąć odium cenzorów. Autorzy nie mieli jednak żadnego wyboru i oddawali prawa wydawcom. Za pierwsze prawo autorskie można uznać Statut Anny z 1710 roku.

Dzisiaj rozpowszechnianie twórczości w sieci nie wymaga żądnych nakładów. To zaś podważa celowość istnienia wydawców i rodzi pytanie o sens prawa autorskiego. Uzasadnianie go przez analogie do własności rzeczy materialnych jest chybione. Fogel argumentuje, że jeśli ktoś zabierze mi rower, to jest to kradzież – nie mam roweru. Jednak gdy ktoś skopiuje moją książkę, nie tracę jej – mamy ją oboje. Oczywiście można założyć, że tracę ewentualne zyski, bo ten ktoś zamiast kopiować, mógł tą książkę ode mnie kupić. Taki argument jest bardzo problematyczny. Opiera się na spekulacji, „co by było gdyby” i dodatkowo, po cichu, zakłada pewien determinizm, że możemy określać przyszłe decyzje innych (że kupią).

Krytyka ACTA

To co jest niebezpieczne przy okazji ACTA, to narzędzia jakimi chce się prawa autorskie chronić. Budzą one obawy o możliwość ograniczania wolności i łamania  praw człowieka. Robert Gwiazdowski na swoim blogu przedstawił krótką analizę treści dokumentu, którą polecam wszystkim zainteresowanym.

A jakie zagrożenie w umowie widzą przeciwnicy ACTA? Odpowiedź znajdziemy w filmie:

[youtube http://www.youtube.com/watch?v=h1fJYlQ9iJY]

Innym niepokojącym zjawiskiem, które można było zaobserwować, jest sposób tworzenia porozumienia i środki jakimi chce się osiągnąć cel. Czemu regulacje mające obowiązywać obywateli danego państwa próbuje się tworzyć w tajemnicy przed nimi? Czy to tylko kwestia silnego lobbingu. Z drugiej strony, wprowadzenie (pisanej pod dyktando producentów świetlówek) dyrektywy zakazującej sprzedaży tradycyjnych żarówek, było dużo bardziej jawne.

Może dzieje się tak ponieważ prawa autorskie, przewrotnie, nie są traktowane przez polityków poważnie? Dla decydentów zawsze ważniejsze będą bezrobocie, czy rolnictwo.

Wojna o możliwości komputerów

Według Coryego Doctorowa, wojna o prawa autorskie to tylko wstęp do nadchodzącej wojny z możliwościami komputerów. Branża rozrywkowa (główny beneficjent praw autorskich) to tylko pierwsza, która chwyciła za broń i przywykliśmy do myślenia o ich relatywnym sukcesie na tym polu. Bowiem w szerszej perspektywie walka nie toczy się się o prawa autorskie, ale o możliwość kontroli używania komputerów i sieci.

Doctorow twierdzi, że komputer ogólnego przeznaczenia jest wyjątkowym urządzeniem. Wskazując na zagadnienie komplementarności Turinga czy sieci typu end-to-end uzasadnia, iż nie da się poprzez regulacje powstrzymać ludzi od łamana praw autorskich. Jednak takie regulacje powstają i będą powstawać, bo politycy nie rozumieją sposobu funkcjonowania komputerów i internetu. W efekcie wszelkie zawodności, które się pojawią, mogą być wyjaśnione przez pomysł, że regulacja nie poszła dostatecznie daleko, zamiast zasugerować, że pomysł był wadliwy od początku.

Działania takie, poprzez m. in. zabranianie używania niektórych systemów (patrz: SOPA), zawsze będą prowadzić do rozwiązań stosowanych przez opresyjny reżimy do inwigilacji swoich obywateli.

Motion Picture Association of America, zwolennik rozwiązań zaprojektowanych w ramach SOPA, rozpowszechniał memorandum, w którym przytaczał analizy według których SOPA może działać właśnie dlatego, że korzysta z tych samych metod, co Syria, Chiny czy Uzbekistan. Argumentują w nim, że skoro rozwiązania działają tam to zadziałają też w USA.

Pozostaje jeszcze regulacja technologiczna – stworzenie komputera, który nie będzie w stanie otwierać niechcianych przez producentów programów (np. do kopiowania muzyki). Tak jak mikser, który nie może wykonywać funkcji zmywarki (i na odwrót), mimo że oba mają taki sam silnik elektryczny. Ale komputerów nie buduje się aby uruchamiały jedną tylko aplikację. Buduje się je tak, aby uruchomiły dowolny program. Mogą one zarówno, trzymając się porównania, miksować i zmywać naczynia. Aby ograniczyć ich funkcjonalność stosuje się rootkity, specjalne programy ukryte przed użytkownikiem. Jest to nic innego jak rodzaj złośliwego oprogramowania.

Dlaczego inne branże miałyby mieć podobne problemy z komputerami, jakie ma branża rozrywkowa? – pyta się Dactorow i odpowiada: Świat, w którym żyjemy, jest zrobiony z komputerów.

Samochody, czy samoloty to dzisiaj zdolne do przemieszczania się komputery. Radio nie opiera się już na krysztale, ale na komputerze uruchamiającym odpowiednie programy. Nie ma zatem problemu by programowalne radio, służące do pilnowania dziecka w drugim pokoju, używać do kontroli lotów. Wystarczy wgrać odpowiednie oprogramowanie. Zbudowano już nawet pierwsze urządzenia sekwencjonowania genetycznego typu open-source.

Im większa powszechność komputerów ogólnego zastosowania, tym większe możliwości modyfikowania urządzeń przez użytkowników. To na pewno wywoła sprzeciw wielu branż. Dodajmy do tego władzę, która nigdy nie czuje się dobrze, nie ma poczucia kontroli.

Według Doctorowa walka o prawa autorskie zadecyduje o przyszłość wolności i otwartość internetu i komputerów. Nie jest wykluczone, że w przyszłości, sieć straci anonimowość, będziemy rozpoznawani przez sieciowe „dowody osobiste”. A możliwość uruchamiania programów będzie regulowana przez organy centralne

...i nikt nie będzie mógł uwierzyć, że kiedyś internet działał bez odgórnych regulacji…