Eurokryzys – co dalej z europejską walutą?

PIOTR SZAFRUGA, Program Wolnościowy

Od początku kryzysu zwolennicy euro przekonują o potrzebie niesienia pomocy zadłużonej Grecji. Mało kto zwracał uwagę to, co o tej pomocy myślą sami Grecy. Sytuacja zmieniła się gdy premier Papandreu zapowiedział przeprowadzenie referendum w sprawie przyjęcia kolejnej transzy unijnej pomocy. Biorąc pod uwagę nastroje mieszkańców Hellady, mogliby oni odrzucić hojną rękę Unii. Tym samym kraj zmuszony byłby do zawieszenia spłaty długów i opuszczenie strefy euro (co jednak nie jest jednoznaczne z wycofaniem euro jako obowiązującej waluty!).

Taka sytuacja w normalnych warunkach wydaje się być najlepszym rozwiązaniem: Grecy demokratycznie opowiadają się za tym co uważają za najlepsze dla nich, a obywatele Unii nie muszą już spłacać greckich długów. Wszyscy są zadowoleni.

Niestety sytuacja normalna nie jest, o czym świadczy zaskoczenie i złość unijnych przywódców. Wszyscy zgodnie uznali, iż demokratyczna Unia Europejska to nie jest miejsce na organizowanie referendów w tak istotnych sprawach. Abstrahując jednak od samej kwestii referendum, na pierwszy rzut oka wydaje się niezrozumiałe dlaczego europejskich polityków tak bardzo oburzyła wizja zwolnienia ich państw z konieczności spłaty greckiego zadłużenia.

Aby poznać odpowiedź trzeba zobaczyć u kogo Grecja się zadłużyła. Największymi wierzycielami tego państwa są niemieckie i francuskie banki, które posiadają znaczną cześć greckich obligacji. Oznacza to, iż pieniądze płacone przez państwa Unii w znacznej części wypłacane są tym bankom (warto zaznaczyć, że Polska również dokłada się, choć w niewielkim stopniu, do spłaty greckiego długo, mimo iż nie należy do strefy euro). Grecy przez długi czas żyli ponad stan dzięki pieniądzom pożyczanym ich państwu przez europejskie banki. Okazało się jednak, iż Grecja nie jest w stanie tych pożyczek spłacić. W warunkach wolnego rynku niewypłacalność kredytobiorcy jest problemem tego kto kredytu udzielił, czyli banków. To one ponoszą straty wynikające z podjęcia błędnych decyzji o przyznaniu kredytów. Na szczęście dla banków Papandreu odwołał referendum (pytanie czy chciał je przeprowadzać, czy była to tylko forma nacisku na kraje eurolandu).

Zwolennicy ratowania Grecji podają argument, że bankructwo (czyli niewypłacalność) tego kraju, spowoduje efekt lawiny. Po kolei bankrutowałyby kolejne zadłużone państwa strefy euro z tzw. grupy PIIGS (Portugalia, Irlandia, Włochy, Grecja, Hiszpania). To zaś skutkowałoby całkowitym upadkiem euro i likwidacją tej waluty.

Taki argument rodzi pytanie – dlaczego niewypłacalność Grecji miałaby przyczynić się do bankructwa innych krajów? Związane jest to z faktem, iż kraje te poza emitowaniem własnych obligacji, kupują również obligacje innych państw. Niewypłacalność Grecji spowodowałaby, iż obligacje tego kraju, wykupione przez kraje PIIGS, stałyby się bezwartościowe, powiększając tym samych ich deficyt. Należy jednak zaznaczyć, iż odsetek obligacji greckich wykupionych przez “świnki” jest niewielki. Tym samym koszt ich ewentualnej spłaty jest dużo mniejszy niż obecnie podejmowana próba dofinansowania Grecji.

Aby lepiej zrozumieć kwestie związane z obecnym kryzysem euro należy spojrzeć na nie z politycznego punktu widzenia. Euro zostało bowiem utworzenie ze względów politycznych. Uzyskanie przez Europejski Bank Centralny monopolu na tworzenie pieniądza jest źródłem dużej władzy, dającym wpływ na gospodarkę, a tym samym na politykę. Słowa Mayera Amschela Rothschilda dobrze to oddają: Pozwólcie mi emitować i kontrolować pieniądze kraju, a ja nie dbam o to, kto tworzy prawa. (Let me issue and control a nation’s money and I care not who writes the laws.). Posiadanie tak silnego narzędzia prowadzenia polityki powoduje, iż jego osłabienie, choćby wizerunkowe, musi spotkać się z silnym oporem.

Najbardziej popularną obecnie propozycją umocnienia euro i zapobieżenia w przyszłości podobnym do obecnego kryzysom jest unifikacja polityk fiskalnych państw strefy euro. Więksi sceptycy uważają, że nie przyniesie to zamierzonych rezultatów gdyż różnice w rozwoju gospodarczym poszczególnych państw czynią wspólną walutę nierealną. Oba te poglądy są błędne.

Historia zna wiele przykładów pieniądza, który funkcjonował w wielu krajach jednocześnie. Doskonałą ilustracją jest tu standard złota obowiązujący od 1880 do 1914 roku. Jest to okres szybkiego i jednocześnie stabilnego rozwoju gospodarczego. W tym czasie wartości waluty poszczególnych krajów definiowana była przez określoną masę złota, na które można było posiadane pieniądze wymienić. Tym samym kursy walut były sztywne (nie zmieniały się względem siebie). De facto oznaczało to, że obowiązującą walutą we wszytkich państwach systemu było złoto, a określenia 1 funt, czy 5 franków, oznaczały jedynie odpowiednią ilość tego kruszcu.

Okazuje się również, iż brak przynależności do strefy euro, czy nawet samej Unii Europejskiej też nie stanowi problemu w korzystaniu z euro. Przykładem są tu Czarnogóra, Andora i Kosowo, które jednostronnie przyjęły euro jako swoją walutę.

Różnice gospodarcze pomiędzy poszczególnymi regionami również nie są problemem przy tworzeniu wspólnej waluty. Różnica w rozwoju i strukturze gospodarki Warszawy i Suwałk, czy poszczególnych województw, jakoś nie przeszkadzają w używania jednej waluty na obszarze całej Polski.

Warto również zaznaczyć, że unifikacja polityki fiskalnej w obrębie strefy euro niczego nie musi naprawić. Przypomnę, że w Traktacie z Masstricht zawarto zapis o zakazie ratowania finansów państw członkowskich w razie kryzysu fiskalnego. Organizacje (państwa) posiadające monopol na tworzenie prawa, nie mają większych problemów z jego nieprzestrzeganiem. Tym bardziej jeśli zaczyna im brakować pieniędzy. Nie bez znaczenia są też naciski banków i innych instytucji finansowych na polityków.

Powyższe przykłady potwierdzają, iż przyczyny problemów europejskiej waluty leżą w jej założeniach. Euro jako projekt polityczny zostało utworzone odgórnie, a nie przez rynek. Ustanowienie instytucji zarządzającej (Europejskiego Banku Centralnego) powoduje, iż pieniądz ten jest narzędziem realizowanej w danej chwili polityki, co – jak pokazuje praktyka – sprowadza się do pośredniego i bezpośredniego finansowania deficytów poszczególnych państw eurolandu. Powoduje to brak stabilności i zahamowanie rozwoju gospodarczego. Nie ma powodu przypuszczać, iż jakiekolwiek reformy waluty cokolwiek zmienią. Dopóki pieniądz będzie zależny politycznie, ograniczenia nań nakładane mogą być łamane.

Podsumowując: z ekonomicznego punktu widzenia nic nie stoi na przeszkodzie, aby Grecja ogłosiła niewypłacalność. Stracą na tym przede wszystkim ci którzy powinni – instytucje finansowe które kupiły greckie obligacje. Politycznie będzie to cios dla wizerunku euro. Nie powinno to jednak spowodować jego upadku. Pytanie jednak, czy nie lepiej gdyby euro upadło?

Niewątpliwie wspólna waluta ułatwi wymianę handlową (chociażby przez brak wahań kursowych). Należy jednak zaznaczyć, iż dużo istotniejsza od tych ułatwień jest stabilność pieniądza. Pod tym względem euro nie zdało egzaminu (co biorąc pod uwagę genezę euro było najbardziej prawdopodobnym scenariuszem już od chwili jego powstania). Wahania kursowe nie mają bowiem żadnego znaczenia wobec ogólnej zapaści gospodarczej wynikającej z używania słabej, zależnej od decyzji politycznych waluty.