Seminarium “Europejska Polityka Sąsiedztwa i Traktat z Lizbony – co się zmieniło?”

ANITA SĘK

22 marca, dwa dni po opublikowaniu tegorocznego raportu z implementacji Europejskiej Polityki Sąsiedztwa „European Neighbourhood Policy: Working towards a Stronger Partnership”, włoski think tank Insituto Affari Internazionali (IAI) z siedzibą w Rzymie zorganizował międzynarodowe seminarium „The European Neighbourhood Policy and the Lisbon Treaty: What has changed?”, w którym wzięli udział eksperci z tzw. Sieci LISBOAN[1], w tym Anita Sęk z Centrum Inicjatyw Międzynarodowych.

Podział konferencji na trzy panele ustrukturyzował dyskusję wokół trzech głównych problemów:

• podstaw prawnych EPS i możliwości zawierania przez UE tzw. ‘specjalnych umów sąsiedzkich’,
• koherencji i efektywności działań UE w sąsiedztwie i generalnie całym systemie WPZiB,
• sensowności EPS we współczesnym kontekście geopolitycznym, ekonomicznym i instytucjonalnym.

Z wykładem gościnnym wystąpiła dr Barbara Lippert, dyrektor badań w German Institute for International and Security Affair, Stiftung Wissenschaft und Politik (SWP). Wystąpienie koncentrowało się na Artykule 8 Traktatu o Unii Europejskiej:

1. Unia rozwija szczególne stosunki z państwami z nią sąsiadującymi, dążąc do utworzenia przestrzeni dobrobytu i dobrego sąsiedztwa, opartej na wartościach Unii i charakteryzującej się bliskimi i pokojowymi stosunkami opartymi na współpracy.
2. Do celów ustępu 1 Unia może zawierać specjalne umowy z zainteresowanymi państwami. (…)

i jego implikacjach dla UE, EPS i państw sąsiedzkich.

Głęboką analizę prawną art. 8 przedstawił dr Peter Van Elsuwege z Uniwersytetu w Gandawie w wystąpieniu pt. “Article 8 TEU: A Symbolic Provision or a Fundamental Legal Basis for the ENP?”

Według powyższych specjalistów, art. 8 jest pierwszym zapisem prawnym, który kodyfikuje tzw. ‘unijną kompetencję w sąsiedztwie’. W początkowym zamiarze, art. 8 miał być usytuowany razem z art. 49, dotyczącym akcesji do UE każdego państwa europejskiego, które szanuje wartości UE i stanowić rozgraniczenie prawne między państwami, mogącymi ubiegać się o członkostwo w Unii, a tymi, które takiego prawa nie mają bądź nie są akcesją w ogóle zainteresowane.

Ulokowanie art. 8 w Tytule I Traktatu „Postanowienia wspólne”, wśród artykułów wymieniających wartości i priorytety UE, a nie w Tytule V „Postanowienia ogólne o działaniach zewnętrznych Unii i postanowienia szczególne dotyczące WPZiB”, wskazuje na najbliższy krąg zainteresowań Unii. Jest on więc raczej szczególnym punktem odniesienia dla UE i jej państw członkowskich w ich relacjach z sąsiadami, niż groźbą odebrania państwom sąsiadującym z Unią perspektywy członkostwa. W związku z trwającymi już zaawansowanymi negocjacjami nad umowami stowarzyszeniowymi (Association Agreements) z krajami sąsiedztwa, art. 8 może być zastosowany do zawierania szczególnych umów z mikro-państwami typu San Marino czy Andora, z krajami EFTA oraz z Rosją, której na własne życzenie EPS nie obejmuje.

Dr Federico Casolari z Uniwersytetu w Bolonii przedstawił zmiany w podejściu UE do kształtowania relacji z sąsiadami od normatywnego, twardo-prawnego do pragmatycznego, soft-law nastawienia, wskazując na wzrost stosowania ‘miękkich’ instrumentów, typu komunikaty Komisji, czy ogłoszenia Wysokiej Przedstawiciel Unii ds. zagranicznych i polityki bezpieczeństwa w prezentacji pt. “The Janus Face of the new ENP: Normative Power v. Pragmatic (Soft) Approach”.

W drugim panelu prowadzonym przez Ettoro Greco, dyrektora IAI, i komentowanym przez Michele Comelli z tego samego Instytutu, zrecenzowano działalność UE w sąsiedztwie od czasu wejścia w życie Traktatu z Lizbony.

Dr Alessandra Mignolli z Uniwersytetu Rzymskiego La Sapienza zanalizowała koherencję działań Unii w wystąpieniu “The coherence in the EU external action after the Lisbon Treaty”. Autorka niniejszego raportu, reprezentując brukselski think tank Trans European Policy Studies Association, dokonała ‘audytu’ Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych we wschodnim wymiarze EPS (“An Audit of the EEAS in the Eastern Neighbourhood – to what extent have the new Treaty provisions delivered?”), wytłuszczając problemy ograniczonych środków, kompetencji i personelu, proowadzących do tzw. ‘turf battles’ miedzy instytucjami UE oraz państwami członkowskimi. Dorina Baltag z Loughborough University skrytykowała brak koordynacji działań i komunikacji między członkami UE na przykładzie wsparcia społeczeństwa obywatelskiego w dwóch krajach sąsiedzkich w prezentacji “Post-Lisbon EU in action: EU cooperation for civil society support in Moldova and Ukraine – a case of lost opportunity?”. Rosen Dimov z Uniwersytetu w Istambule oraz Bogdana Depo z Uniwersytetu w Kolonii przedstawili perspektywy państw sąsiedzkich na unijne działania w przemówieniu “The values within the ENP: shared, imposed or a matter of business? The Perspectives of the Eastern and Southern Dimensions”.

Ostatni panel seminarium dotyczył starych-nowych wyzwań dla EPS i zaangażowania UE.

Mohamed Youssef Laarissa z Uniwersytetu w Hanowerze przekonywał w wystąpieniu “The European Neighborhood Policy of Northern Africa after the Arab Spring”, jak ważne dla społeczeństw Afryki Północnej ogarniętych “arabską wiosną”, pomimo swej ociągłości, było wsparcie Unii Europejskiej i jej państw czlonkowskich w strategii “3xM: money, mobility, market”. Jego teza o rozpoczętej powolnej konsolidacji demokratycznej tych państw nie pozostała bez kontrowersji. Agnes Nicolescu z European Institute of Romania w Bukareszcie dokonała porównania i ewaluacji dwóch dokumentów skierowanych do wschodnich sąsiadow i państw kandydujących: “The Eastern Partnership Roadmap 2012 – 2013 and the European Enlargement Strategy: Main challenges to the conditionality and differentiated integrated principles”, zaś Zsuzsa Ludvig z Institute of World Economics w Budapeszcie skupiła się na rosyjskim faktorze i relacjach czysto ekonomicznych krajów Partnerstwa Wschodniego „The EU and its Eastern Partners: conditionality and expected benefits. How does the Russia factor matter?”, przypominając, że w perspektywie krótko- i średnioterminowej Rosja ma do zaoferowania państwom PW znacznie więcej niż UE, której oferta zyskuje na atrakcyjności dopiero w dłuższej perspektywie. Nona Mikhelidze z IAI przedstawiła raczej pesymistyczną wizję PW, któremu to programowi wedlug ekspertki z Gruzji “brakuje zębów”, by znaczyć więcej, zwłaszcza w dziedzinie rozwiązywania konfliktów.

Publikacja pokonferencyjna zawierająca wszystkie prezentacje będzie dostępna w maju, takze na stronie Centrum Inicjatyw Międzynarodowych.