Kto się boi wielokulturowej Europy ?

MARTA MAKOWSKA

W poniedziałek 27 czerwca br. w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie odbyła się debata pomiędzy trzema nietuzinkowymi osobami wywodzącymi się z różnych kultur, które miały okazję podzielić się swoimi przemyśleniami na temat wielokulturowej Europy – profesor Monika Płatek z Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, Alain Finkielkraut, filozof i eseista francuski oraz Bassam Tibi, emerytowany profesor stosunków międzynarodowych pochodzący z Syrii, wychowany i wykształcony w Niemczech,  a mieszkający obecnie w Stanach Zjednoczonych.

Artykuł ten miał być w całości poświęcony tezom wygłoszonym podczas tej niezwykle interesującej debaty, jednak w obliczu piątkowych zdarzeń w Norwegii nie sposób przemilczeć kulturowo-religijnego kontekstu tego tragicznego zdarzenia.

Bronisław Geremek powiedział kiedyś: Stworzyliśmy Europę, teraz musimy stworzyć Europejczyków. Kilkadziesiąt lat po rozpoczęciu procesu integracji kontynentu zamieszkałego obecnie przez ponad 700 milionów osób (Obywateli UE jest około 500 mln) trudno wskazać czym jest (o ile w ogóle istnieje) tożsamość europejska. Coraz częściej odnosimy wrażenie, że XIX-wieczne postrzeganie narodowości wciąż dominuje w umysłach obywateli poszczególnych państw.

Na pytanie kto się boi wielokulturowej Europy można by odpowiedzieć, że osoby takie jak 32-letni Anders Breivik. Jest to jednak skrajne uproszczenie pozornie obejmujące złożony problem strachu mieszkańców „starej Europy” przed światem, który zapukał do ich drzwi, a o który wcale nie prosili. Obawa przed nieznanym i niezrozumiałym popycha ludzi do stereotypizacji pewnych kultur czy narodów, a raz „przypięta łatka” działa już później jak błędne koło zmuszające poszkodowanych do wejścia w przewidziane dla nich role drobnych złodziei, pijaków czy fundamentalistów islamskich.

Alain Finkielkraut przytaczając oficjalne oświadczenia m.in. premiera Wielkiej Brytanii czy kanclerz Niemiec, stoi na stanowisku, że polityka wielokulturowości w Europie zawiodła. Wiele lat pasywnej tolerancji dla rozrastających się gett imigranckich oraz brak spójnej polityki imigracyjnej w Unii Europejskiej doprowadziły do swoistego renesansu antyimigracyjnych ruchów i sił politycznych. Popularność Jean Marie Le Penn’a wzbudzającego kontrowersje od lat 70. na francuskiej scenie politycznej nie jest niestety odosobnionym przypadkiem na tle innych krajów UE. Propagatorzy nacjonalistycznych haseł mają w zanadrzu potężną broń zbudowaną na błędach europejskich decydentów, którzy uznali relatywizm kulturowy i skrajną laickość (szczególnie Francja i Belgia) za definicję wielokulturowej Europy. Wydobywając na zewnątrz instynkty obronne obywateli zafrasowanych swoją niepewną przyszłością w pogrążonym w kryzysie świecie, uciekają często w bezczelny, acz skuteczny populizm generujący niechęć, a nierzadko również nienawiść do „obcych”.

Konflikt rodzi się wtedy, gdy brak wspólnych wartości, na których można coś budować – powiedział podczas debaty Bassam Tibi, który uważa, że Europa utraciła uniwersalne wartości. Razem z amerykańskimi naukowcami Uniwersytetu w Harwardzie zajmuje się problemem islamu na starym kontynencie. Ubolewa, że mieszkając i pracując w Niemczech nie mógł wywołać debaty publicznej na poruszane przez siebie tematy, gdyż dominuje tam w środowisku akademickim, jak zresztą i w wielu innych państwach Zachodu, jedna mainstreamowa wizja integracji imigrantów. Tibi bardzo silnie sprzeciwia się również polityce etniczności, która, jeśli będzie kontynuowana, niechybnie „rozsadzi” Europę od środka prowadząc do poważnych konfliktów. Będąc muzułmaninem nawołuje do konieczności reformowania i europeizacji islamu, który miałby być oparty na wartościach pozwalających mu funkcjonować w kulturalno-prawnych realiach zachodu. Powołuje się przy tym na państwa afrykańskie, jak Senegal, gdzie islam został zaadoptowany z zewnątrz przyjmując ostatecznie formę bardzo odmienną od islamu bliskowschodniego.

W debacie o strachu przed wielokulturowością, Profesor Płatek, która na co dzień zajmuje się prawem karnym, a także współpracuje z OBWE, nie pozostawia na naszym kontynencie przysłowiowej „suchej nitki” wysuwając tezę, że multikulturalizm jest alibi na dekulturyzację Europy. Jej zdaniem najbardziej winnym sprawcą rasizmu i strachu przed wielokulturowością jest niewiedza, która pozwala uzurpować sobie większe kompetencje. Takim przykładem, według pani profesor, może być zeszłoroczna śmierć Maxwella Itoyi, Nigeryjczyka zastrzelonego przez policjanta na Stadionie X-lecia. Obecnie toczy się postępowanie wobec ponad 20 czarnoskórych imigrantów obecnych wówczas w pobliżu zdarzenia, które ma utwierdzić policjantów w słuszności swojej reakcji.

Anders Breivick swojej zbrodni, jak napisał w ponad 1500-stronnicowym manifeście, dokonał z pobudek ideologicznych. Nie tolerował odmienności, nienawidził imigrantów ani polityki panującej Partii Pracy. Czy aby jednak na pewno? Jak podaje „Daily Telegraph”, dobry znajomy mordercy jest zaskoczony poglądami prezentowanymi w manifeście:

Breivik nie sprawiał wrażenia osoby święcie przekonanej o słuszności swoich poglądów. W ostatnim czasie stał się jednak nerwowy i drażliwy, szczególnie po tym, jak dziewczyna, w której był zakochany, rzuciła go dla innego mężczyzny, z pochodzenia Pakistańczyka. W gruncie rzeczy nie chodziło zatem o imigrację, Eurabię, hadis czy spisek eurokratów przeciw ludzkości. Nie chodziło też o ideologię czy religię.

Czy zatem za fasadą nienawiści i nacjonalizmu nie kryją się często zwykłe, ludzkie kompleksy, frustracje lub pycha? Czy my Europejczycy ciągle nosimy w sobie brzemię imperialistycznej wizji świata nie mogąc się pogodzić z wielokulturowością i różnorodnością naszej rzeczywistości? W każdym z nas rzeczywiście jest chyba pewna dawka strachu, a jak pisał Platon:

“strach jest oczekiwaniem zła”.